Etiologia jąkania jest dziedziną nauki zajmującą się badaniem przyczyn jąkania. Jąkanie jest to trudność w mówieniu, która charakteryzuje się powtarzającymi się zatrzymaniami, zmianami tempa lub głośności w mowie. Jest to częsty problem, z którym zmagają się osoby w różnym wieku i jest on uważany za jedną z najczęstszych trudności w mówieniu.
Istnieją różne teorie dotyczące etiologii jąkania. Jedna z nich opiera się na teorii neurobiologicznej i twierdzi, że jąkanie jest wynikiem problemów z funkcjonowaniem układu nerwowego. Inna teoria opiera się na teorii psychologicznej i twierdzi, że jąkanie jest wynikiem stresu i lęku.
W neurobiologicznej teorii etiologii jąkania twierdzi się, że jąkanie jest wynikiem problemów z funkcjonowaniem układu nerwowego, który kontroluje mowę. Według tej teorii jąkanie może być spowodowane przez zaburzenia w funkcjonowaniu mózgu, takie jak choroba Parkinsona, choroba Huntingtona lub stwardnienie rozsiane.
W teorii psychologicznej twierdzi się, że jąkanie jest wynikiem stresu i lęku, które powodują zaburzenia w kontroli nad mową. Ta teoria sugeruje, że jąkanie jest wynikiem trudności emocjonalnych, takich jak lęk, stres i niepewność, które powodują, że osoba jest niezdolna do swobodnego mówienia.
Badania nad etiologią jąkania sugerują, że jest ona wynikiem kombinacji czynników biologicznych, psychologicznych i środowiskowych. Czynniki te razem powodują, że osoby z jąkaniem mają trudności w swobodnym mówieniu.
Jąkanie nie jest jednostką chorobową, ale swoistym zespołem objawów. Zjawisko to wyjaśniano w oparciu o różne teorie, które to teorie można podzielić na cztery grupy:[1]
- rozwojowe (wpływ czynników oddziałujących na dziecko)
- organiczne (różnice w centralnym układzie nerwowym)
- neurotyczne (jąkanie jako nerwica)
- psychologiczne (jąkanie- reakcją nabytą)
Zwolennikami teorii rozwojowych są Johnson i van Riper, którzy twierdzą, że u 60% osób jąkających się, ta wada powstała w wieku przedszkolnym, podczas fizjologicznego powtarzania i została utrwala dzięki nieodpowiedniej opiece wychowawczej. Zgodnie z teorią Johnsona, to najczęściej matka przez stosowanie pseudo-korekcyjnych działań powoduje utrwalenie się wady. Z kolei van Riper widzi przyczyny jąkania w niedojrzałości układu nerwowego w obliczu bardzo wysokich wymagań ze strony otoczenia..
Badacze tacy jak E. Boom i Bryngelson, twórcy teorii organicznych, twierdzą, że jąkanie jest wynikiem pewnych chorób nerwowych, a jego przyczyny to dziedziczone skłonności neuropatyczne lub czynniki zewnętrzne, takie jak szok, uraz czy strach.[2]
Natomiast według teorii neurotycznych (Fernau-Horn), jąkanie jest objawem nerwicy i wiąże się z nadmierną pobudliwością nerwową. W wyniku działania czynników stresujących dochodzi do blokady mięśni oddechowych, co prowadzi do zmian w oddychaniu i ma wpływ na aparat głosowy.
Kolejna teoria – psychologiczna – traktuje jąkanie jako reakcję nabytą i wyróżnia cztery etapy:
I – wiek wczesnodziecięcy
II – młodszy wiek szkolny
III – wczesny wiek młodzieńczy (od 8 roku życia)
IV – późniejszy wiek młodzieńczy aż do wieku dorosłego.
Niniejszy rozdział poświęcony jest umiejscowieniu jąkania wśród różnych wad i zaburzeń mowy, a także analizie kilku definicji i rodzajów oraz przyczyn jąkania. Część druga pracy dotyczyć będzie ucznia V klasy szkoły podstawowej – Marcina, a dokładniej jego percepcji przez najbliższe otoczenie. Celem jest również zbadanie ludzkich stereotypów dotyczących jąkania za pomocą ankiet i sprawdzenie, czy Marcin jest typowym „jąkałą” czy wyróżnia się czymś na tle społecznego wizerunku osoby zacinającej się. Kolejny rozdział zawierać będzie zestawienie wniosków, wywiadów i protokołów.
Etiologia jąkania jest wciąż przedmiotem wielu badań i debat. Istnieją różne teorie dotyczące przyczyn jąkania, w tym teorie neurobiologiczne i psychologiczne. Jednak badania sugerują, że jąkanie jest wynikiem złożonej interakcji czynników biologicznych, psychologicznych i środowiskowych. Aby zrozumieć etiologię jąkania, konieczne jest dalsze badanie tego zjawiska i zrozumienie wpływu różnych czynników na jego powstawanie.
[1] Z. Tarkowski, Jąkanie, Wyd. PWN, Warszawa 1999, s. 107.
[2] E. M. Minczakiewicz, op. cit. s. 108.