Z materiału badawczego wynika obraz tego zjawiska, który w części odzwierciedla poniższa tabela nr 18.
Tabela nr 18. Osoby, z którymi dziecko najchętniej rozmawia na temat książek, ilustracji, programu telewizyjnego.
Rozmówcy dziecka | Liczba | % |
Rodzice | 30 | 78,9 |
Dziadkowie | 19 | 50,0 |
Rodzeństwo | 13 | 34,2 |
koleżanki i koledzy | 12 | 31,5 |
Ciocie | 2 | 5,2 |
(Procent nie sumuje się do stu, ponieważ rodzice mogli dokonywać wielokrotnego wyboru.)
Z tabeli wynika, że blisko w 80% najczęstszymi rozmówcami na temat książek, ilustracji, programu telewizyjnego są ich rodzice, a w połowie dziadkowie.
Wskaźniki te dowodzą właściwej płaszczyzny kontaktów między dziećmi w wieku przedszkolnym – a ich dorosłymi opiekunami spośród najbliższych członków rodziny.
Przedstawione metody wychowania moralnego, należy dobierać w zależności od sytuacji wychowawczych i potrzeb, nie stosować ich mechanicznie. Wynikiem prawidłowego doboru metod jest ich skuteczność wychowawcza.
Podsumowując, można stwierdzić, że na prawidłowe wychowane moralne decydujący wpływ mają rodzice i rodzina, jako pełnowartościowa grupa społeczna, której wykładnikami prawidłowego funkcjonowania są: postawa rodziców i ich autorytet, aktywność dziecka, a przede wszystkim świadomość pedagogiczna matek i ojców, obrazująca ich stan wiedzy o rozwoju moralnym, a uwidaczniająca się w ich postępowaniu wychowawczym.
Wpływ rodziców na rozwój społeczno-moralny dziecka będzie prawidłowy i przynoszący określone efekty, jeżeli rodzice będą świadomie ingerowali w ten rozwój.
Wychowanie moralne musi polegać na świadomym i zamierzonym interweniowaniu w życie dziecka i nadawaniu mu określonych kształtów. Jeżeli działania ku temu zmierzające są podejmowane planowo i systematycznie, zgodnie z przemianami następującymi w psychice dziecka, można wówczas mówić o prawidłowym procesie oddziaływania na rozwój społeczno-moralny dziecka.
Jego istota polega na zastąpieniu spontanicznie wykonywanych czynność działaniem podporządkowanym określonym celom. W ich skład mogą wchodzić wszelkie sytuacje współżycia rodzinnego.
Tak więc, na proces wychowania moralnego składa się pewien ciąg sytuacji podporządkowanych danemu zamierzeniu wychowawczemu, a realizacja jego polega na pobudzaniu przez rodziców do określonej aktywności oraz organizowaniu odpowiednich doświadczeń z tym związanych.
Niezwykle ważne jest tu posiadanie przez rodziców pełnej wiedzy na temat kontaktów dziecka z rówieśnikami w domu i poza nim.
Zdecydowana większość rodziców pozwala na przyjmowanie wizyt kolegów w domu, dzięki czemu posiadają wgląd w treść i charakter kontaktów ich dziecka z rówieśnikami. Obrazuje to poniższa tabela.
Tabela nr 19. Przyjmowanie wizyt kolegów (koleżanek) w domu rodzinnym.
Czy dziecko ma kolegów (koleżanki) i przyjmuje
ich w domu |
Liczba | % |
potwierdzenie | 36 | 94,7 |
zaprzeczenie | 2 | 5,3 |
Razem | 38 | 100 |
Jak wynika z tabeli, wszystkie dzieci mają kolegów (koleżanki) i blisko 95% przyjmuje ich wizyty w domu rodzinnym, a tylko dwoje dzieci nie przyjmuje wizyt w domu rodziców.
Opinie rodziców dotyczące tej kwestii potwierdzają ich zrozumienie dla problemu wartości wychowawczej kontaktów dziecka z rówieśnikami.
Analiza czynności niezbędnych dla kształtowania w wychowanku określonych dyspozycji moralnych pozwala wyłonić i uporządkować główne momenty zawarte w procesie oddziaływania moralnego. Można je sprowadzić do następujących:
– wdrażanie wychowanków do zachowań moralnych poprzez systematyczne podporządkowanie pożądanych form działania, wzmacnianie ich za pomocą nagród przy jednoczesnym tłumieniu zachowań niepożądanych poprzez stosowanie kar,
– rozwijanie i utrwalanie dyspozycji do zachowań moralnych – dziecko powinno rozumieć sens obowiązków moralnych oraz potrzebę ich przestrzegania. Zabiegi wychowawcze w tym zakresie muszą uwzględnić oczywiście poziom rozwojowy dziecka,
– uświadomienie dziecku celów i zasad moralnego postępowania poprzez zachęcanie dziecka do wyrażania własnych opinii, sądów na temat konkretnych problemów moralnych,
– kształtowanie sądów i przekonań moralnych – poszczególne sytuacje, z których dziecko wynosi jakieś doświadczenia stanowią punkt do wprowadzenia go w ogólną problematykę moralną, poprzez rozmowy, dyskusje i pogadanki przeprowadzone z dzieckiem. Duże znaczenie ma tutaj sztuka (literatura, film) jako środek silnego zaangażowania dziecka w przeżywanie sytuacji nie mających miejsca w jego życiu osobistym,
– rozwijanie u dziecka wiedzy moralnej; dziecko musi znać i rozumieć motywy i mechanizmy zachowania się ludzi, musi wiedzieć do jakich następstw mogą one prowadzić i w jaki sposób następstwa te wartościować. Odbywa się to poprzez dostarczenie dziecku wiedzy moralnej np.: zapoznanie dzieci z faktami występującymi w życiu społecznym, ukazywanie zjawisk i problemów dotyczących organizacji życia społecznego, rozpatrywanie ich z punktu widzenia następstw moralnych.
Należy jednak podkreślić, że zabiegi wychowawcze rodziców muszą być dostosowane do poziomu rozwoju dziecka i jego możliwości umysłowych, jakie ono przejawia. Z tego względu należałoby uznać za niewłaściwe werbalne wyuczenie zwrotów i zasad moralnych, których treści nie może ono jeszcze rozumieć. Widzimy więc, że działania rodziców, składające się na realizację procesu wychowania moralnego, nie mogą ograniczać się tylko do wywoływania sytuacji sprzyjających wyzwalaniu pożądanej aktywności dziecka oraz wynoszenia z nich odpowiednich doświadczeń. Muszą one polegać na kierowaniu tą aktywnością, na pobudzaniu określonych zachowań, intensyfikowaniu lub korygowaniu ich, a wreszcie na usuwaniu lub zapobieganiu tym zachowaniom. Niezwykle ważną rolę mogą odegrać w tym procesie kontakty dziecka z literaturą, pod warunkiem jej dostępności w domu i udziału rodziców w jej poznawaniu.
Właściwie dobrane utwory literackie dostarczają dzieciom wzorów zachowań, skłaniają do przemyśleń i refleksji oraz często stanowią wartościowe wnioski.
Materiał badawczy dostarczył informacji na temat posiadania przez dzieci księgozbiorów.
Tabela nr 20. Posiadanie w domu księgozbioru przez dziecko.
Czy dziecko posiada w domu książki | Liczba | % |
potwierdzenie | 37 | 97,4 |
zaprzeczenie | 1 | 2,6 |
Razem | 38 | 100 |
Z tabeli wynika, że ponad 95% dzieci posiada w domu księgozbiór, a tylko jedno dziecko nie ma własnych książek. Można więc mieć nadzieję, że rodzice znajdują czas na ich czytanie i na rozmowy na ich temat, dzięki czemu dzieci także zdobywają pewną samodzielność sądów i ocen.
Moralność człowieka nie powstaje pod wpływem pojedynczych doświadczeń, przeżyć lub doznań. Wręcz przeciwnie, podstawowe znaczenie osobotwórcze mają te układy warunków życia, które występują w biografii dziecka w sposób trwały i zapewniający pewną stałość i systematyczność określonych sytuacji. Można więc powiedzieć, że cechy moralne dziecka kształtują się w wyniku jego aktywności, która zostaje odpowiednio ukierunkowana przez względnie działające układy kar i nagród lub przez wpływ tzw. osób znaczących. Aby ten proces przebiegał prawidłowo rodzice powinni znać prawa rządzące rozwojem społeczno-moralnym, zasady, metody, formy, których znajomość jest niezbędna do planowego, świadomego i systematycznego stymulowania rozwoju dziecka.