Termin podmiotowości ucznia T. Lewowicki ujmuje jako uwzględnienie praw uczniów do współdecydowania o wszystkim, co składa się na oświatę, stworzenie możliwości nieskrępowanego i rozwoju i samorealizacji, prawo do szacunku, że stworzy innych. (T. Lewowicki, 1997, s. 15).
M. Bogaj twierdzi, iż nauczyciele uważają, że należy stworzyć uczniom możliwości indywidualizacji i twórczości w poszukiwaniu wiedzy, i wartości, a ponadto dziecko jest człowiekiem tak jak każdy z nas i jemu również przysługują wszelkie prawa ludzkiej godności.
Szkoła jest dla ucznia i dlatego on powinien być centralną postacią szkoły, a najważniejszy w szkole powinien być dialog między uczniem i nauczycielem. Cóż z tego skoro podmiotowość jest ciągle hasłem, a nie codzienną praktyką. ( M. Bogaj, 1997, s. 7).
Jak przedstawia się to stwierdzenie obrazuje poniższa tabela.
Tabela. 7. Postawy nauczycieli wobec podmiotowości ucznia.
Nr. Twier-dzenia |
Stopień skali |
Ranga | ||||||||||
Zgadzamy się zdecydowanie |
Raczej się zgadzamy |
Nie wiem, nie mam zdania |
Raczej się nie zgadzamy |
Nie zgadzamy się zdecydowanie |
Wskaźnik akceptacji | |||||||
+2 |
% |
+1 |
% |
0 |
% |
-1 |
% |
-2 |
% | |||
30 |
28 |
26,67 |
61 |
58,10 |
5 |
4,76 |
9 |
8,57 |
2 |
1,90 |
0,99 |
6 |
31 |
36 |
34,29 |
58 |
55,23 |
2 |
1,90 |
9 |
8,58 |
– |
– |
1,15 |
4 |
32 |
21 |
20,0 |
61 |
58,10 |
5 |
4,77 |
15 |
14,29 |
3 |
2,85 |
0,78 |
8 |
33 |
26 |
24,76 |
71 |
67,61 |
8 |
7,62 |
– |
– |
– |
– |
1,17 |
3 |
34 |
12 |
11,43 |
69 |
65,71 |
9 |
8,57 |
15 |
14,29 |
1 |
0,95 |
0,72 |
9 |
35 |
3 |
2,86 |
38 |
36,19 |
15 |
17,14 |
30 |
28,57 |
16 |
15,24 |
-0,17 |
11 |
36 |
– |
– |
32 |
30,48 |
21 |
20,0 |
37 |
35,24 |
15 |
14,29 |
-0,33 |
12 |
37 |
48 |
45,71 |
49 |
46,67 |
3 |
2,86 |
5 |
4,77 |
– |
– |
1,33 |
1 |
38 |
39 |
37,14 |
56 |
0,53 |
4 |
3,81 |
6 |
5,71 |
– |
– |
1,22 |
2 |
39 |
6 |
5,71 |
31 |
29,52 |
16 |
15,24 |
44 |
41,90 |
8 |
7,62 |
-0,16 |
10 |
40 |
26 |
24,76 |
63 |
60,0 |
8 |
7,62 |
8 |
7,62 |
– |
– |
1,02 |
5 |
41 |
23 |
21,90 |
64 |
60,95 |
1 |
0,95 |
16 |
15,24 |
1 |
0,95 |
0,88 |
7 |
Wykres. 3. Postawy nauczycieli wobec podmiotowości uczniów.
Badani nauczyciele po zanalizowaniu pytań zawartych w ankiecie udowodnili, iż są zainteresowani co do cech warunkujących podmiotowość ucznia. Wśród badanych 92% uważa, że nauczyciel jest przyjacielem ucznia, 90% sądzi, że obecnie nauczyciel częściej wynagradza niż karze ucznia. Aż 89, 5% ankietowanych jest zdania, iż szkoła zapewnia poszanowanie praw dziecka. Badani przeze mnie nauczyciele zgadzają się, że ” Podstawową obecnie ideą jest podmiotowość ucznia”. Twierdzenie to poparło 97 osób ( tj. 92%) i uzyskało ono wskaźnik akceptacji równy 1,17 czyli trzecią rangę.
Prawie 85% badanych uważa, że centralną postacią w szkole jest obecnie uczeń i jego potrzeby, a nauczyciele dążą do nawiązania bliskich kontaktów partnerskich z uczniem. Za istotne uznali respondenci zdanie 41: ” Nauczyciele starają się określać zainteresowania ucznia i stwarzają warunki by je realizować”. Ze daniem tym zgodziło się 83% ankietowanych. Tyko 17 osób ( tj. 16%) było przeciwnych temu stwierdzeniu. Pozytywnie ocenili respondenci zdanie 34, które brzmi: ” Obecnie każdy nauczyciel przyczynia się do indywidualnego rozwoju ucznia”. 81 badanych opowiedziało się pozytywnie ( tj. 77%), a 16 osób nie zgodziło się z tym zdaniem, 9 osób nie wyraziło opinii.
Wydaje się zatem, że nauczyciele rozumieją potrzeby uczniów oraz istotę podmiotowości i partnerstwa. Wysoki stopień akceptacji ( 78%) uzyskało twierdzenie mówiące o tym, że obecnie szkoły dopasowują tempo pracy do indywidualnych potrzeb i możliwości ucznia.
Pozostałe twierdzenia tj., 35, 36, 39, nie zostały zaakceptowane przez badanych i uzyskały ujemny wskaźnik akceptacji. Respondenci ( tj. 95%) nie zgadzają się z tym, że obecnie uczeń współdecyduje o wyborze metod nauczania i o treściach edukacji.
Zaprezentowane w tym rozdziale badania miały na celu ukazanie obrazu wzajemnych relacji między uczestnikami procesów oświatowych.
Wyniki badań pozwalają stwierdzić, iż nauczyciele dążą dzisiaj do nawiązywania bliskich kontaktów partnerskich z uczniem. Respondenci rozumieją znaczenie i istotę podmiotowości. Upatrują ją w dialogu, partnerstwie, wzajemnym zrozumieniu i działaniu. Nie boją się uznać ( 85%) za centralną postać szkoły ucznia i jego potrzeb.