Niebagatelne znaczenie dla rozwoju procesów poznawczych odgrywa zabawa, która w wieku przedszkolnym, z czasem, staje się coraz bogatsza w treść, znacznie bardziej zorganizowana i zbiorowa. Rozwijają się zabawy tematyczne i konstrukcyjne, co odpowiednio wpływa na rozwój, wzbogaca i różnicuje uczucia dziecka. Wypowiedzi najmłodszych wyrażają się w indywidualnej twórczości artystycznej.
W okresie przedszkolnym kształtuje się samodzielność dziecka, jego osobista inicjatywa, świadomość i poczucie swobody. Bieg tych właściwości dokonuje się chociażby przez kontakty z dorosłymi, które powinny ulegać zmianie w porównaniu z wcześniejszym okresem rozwojowym. Dziecko musi czuć się odpowiedzialne za siebie, więc zależność pomiędzy rodzicem a dzieckiem powinna ulec rozluźnieniu[1].
Już w czasie wczesnego dzieciństwa u dziecka wytwarza się wiedza o sposobach działania, z wiekiem najmłodsi gromadzą swoje doświadczenia i zaczynają skutecznie posługiwać się przedmiotem i narzędziem. Umiejętność ta jest procesem, który trwa u niego prawie przez cały okres przedszkolny. Działania na przedmiotach umożliwiają dziecku poznawanie, używanie i tworzenie. Wiąże się to ze wzrostem wiedzy o środowisku, materiałach, urządzeniach i sposobach pracy, a co za tym idzie, dążeniu do osiągnięcia doskonałości w zakresie różnych sprawności i umiejętności[2].
Między trzecim a szóstym rokiem życia dokonują się ważne rozwojowe zmiany w aktywności małego człowieka. Dotyczą one celu podejmowanych czynności, przedmiotu, warunków, sposobów, narzędzi oraz efektów i skutków działania, które najpierw są przypadkowe, ale z czasem stają się bardziej złożone i bogatsze. Widoczne odznacza się uwewnętrznienie czynności, gdzie istotną rolę odgrywa słowo lub inne znaki organizujące działanie[3].
U dziecka w wieku przedszkolnym zaobserwować można początki dwóch form działalności ludzkiej – nauki i pracy. Młody człowiek zaczyna interesować się przyswajaniem nowych wiadomości, stara się czegoś nauczyć, to stanowi dla niego cel. Kształtują się w nim pierwsze nawyki związane z pracą społeczną. Dziecko przedszkolne zaczyna pracować, mimo, że działalność początkowo ma charakter zabawowy. Z czasem obowiązki stają się coraz poważniejsze, trudniejsze i jednolite.
Dziecko w wieku przedszkolnym spełnia różne zadania przez długi okres czasu, ma swoje określone obowiązki w domu. Początkowo nie interesuje się wynikami swojej pracy, myśli jedynie o samym procesie działania. Stopniowo zaczyna się interesować się jej rezultatem i wytworem. Pod koniec okresu przedszkolnego uwaga najmłodszych wiąże się ze społecznym znaczeniem wykonywanych obowiązków z wyraźnym zaznaczeniem wytworu jego pracy na rzecz innych[4].
Nawyki pracy u dziecka kształtują się etapowo w całym okresie rozwojowym. Z biegiem czasu, mały człowiek staje się bardziej samodzielny, częściej ma ochotę wykonywać różnego rodzaju prace. Istotną rolę w kształtowaniu zamiłowania do pracy odgrywają rówieśnicy, wspólne zajęcia i zadania. Wdrażanie dziecka do pracy ma ogromne znaczenie dla odpowiedniego kształtowania się osobowości.
E. Hurlock twierdzi, że zmiany zachodzące w rozwoju dziecka można przewidzieć. Rozwój własności fizycznych i psychicznych jest ciągły, ale nigdy nie taki sam, jak dla całego organizmu. Typowe dla odpowiedniego wieku własności i ogólnie przyjęte prawidłowości rozwoju mogą ulec zmianie. W procesie rozwoju jego określone fazy wywierają wpływ na stany i zmieniają je[5].
Do największych osiągnięć okresu przedszkolnego – zdaniem M. Tyszkowej – zaliczyć można:
- dążenie do samodzielnego i odpowiedzialnego podejmowania różnych działań (wynikają z odczuwania siebie samego, jako podmiotu własnych działań i przeżyć);
- odkrywania świata zewnętrznego innych ludzi;
- zdobywania znacznego zasobu wiedzy o świecie;
- pojawienie się obok zabawy początków świadomego uczenia się i pracy[6].
[1] K. Tyborowska, Wiek…, op.cit.,s. 255.
[2] A. Brzezińska, O twórczej aktywności dziecka w wieku przedszkolnym. „Wychowanie w przedszkolu” 1984, nr 3, s. 27.
[3] B. Grzeszkiewicz, op. cit., s. 51.
[4] K. Tyborowska, Wiek…, op. cit., s. 256.
[5] E. B. Hurlock, Rozwój dziecka. Tom I, Warszawa 1985, PWN, s. 79.
[6] M. Tyszkowa, op. cit., s. 76.